Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. - Π.Ε.ΣΥ.Π.
Μεθοδολογία Έρευνας για τους σκοπούς ΣυΕΠ
Δρ Κορρές Κωνσταντίνος
Παρακάτω παρατίθενται σημειώσεις και υλικό σχετικά με το μάθημα "Μεθοδολογία Έρευνας για τους σκοπούς ΣυΕΠ".
Η επιστημονική ερευνητική μέθοδος είναι ένα ιδιαίτερο σύστημα σκέψης και λύσης προβλημάτων, του οποίου θεμελιώδη συστατικά στοιχεία είναι:
α) Δέχεται ότι για να είναι μία γνώση έγκυρη, πρέπει να επαληθεύεται από τα εμπειρικά δεδομένα, τα δεδομένα δηλαδή της εμπειρικής πραγματικότητας.
β) Αποσκοπεί στη γενίκευση, δηλαδή στη διατύπωση γενικών αρχών – θεωριών οι οποίες να καλύπτουν, να περιγράφουν και να ερμηνεύουν όσο το δυνατόν ευρύτερες ομάδες – κατηγορίες φαινομένων.
Το ζητούμενο σε όλες σχεδόν τις έρευνες είναι οι σχέσεις – συνάφειες μεταξύ των μεταβλητών. Στη μελέτη της σχέσης – συνάφειας μεταξύ των μεταβλητών, το πρώτο ζητούμενο είναι ο καθορισμός κατά πόσον μεταξύ των μεταβλητών υπάρχει συστηματική συμμεταβολή (κατά πόσον δηλαδή οι αλλαγές στις τιμές της μίας μεταβλητής συνοδεύονται από αντίστοιχες συστηματικές αλλαγές στις τιμές της άλλης μεταβλητής).
Στην περίπτωση που μεταξύ των μεταβλητών υπάρχει συστηματική συμμεταβολή τα ζητούμενα είναι δύο:
α) Να εκφραστεί η υπάρχουσα συμμεταβολή ποσοτικά – αριθμητικά με στατιστικούς δείκτες και όρους.
β) Να καθοριστεί η φύση της υπάρχουσας συμμεταβολής, δηλαδή να καθοριστεί κατά πόσον η σχέση είναι αιτιώδης ή όχι.
Οι ποσοτικές μέθοδοι που βασίζονται σε δειγματοληπτική έρευνα με ερωτηματολόγιο, προσφέρουν τη δυνατότητα στον ερευνητή να προσεγγίσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού για τον έλεγχο των συγκεκριμένων υποθέσεων ή ερωτημάτων. Η τυποποίηση των στοιχείων που συλλέγονται, η δυνατότητα προσέγγισης μεγάλου μέρους πληθυσμού και η επιδεκτικότητα των στοιχείων σε στατιστικές μεθόδους ανάλυσης καθιστούν την ποσοτική ως την πιο διαδεδομένη μορφή εμπειρικής έρευνας.
Για να καταλήξει ο ερευνητής σε έγκυρα και επιστημονικά αποτελέσματα δύο είναι τα βασικά ζητήματα που πρέπει να εστιάσει:
α) Στη συλλογή ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος του υπό μελέτη πληθυσμού και
β) Στη διαμόρφωση ενός κατάλληλου για την έρευνα ερωτηματολογίου.
Ο όρος ερευνητική προσέγγιση (research approach) αναφέρεται στο είδος και το βαθμό των περιοριστικών ελέγχων και των σκόπιμων παρεμβάσεων που μπορεί ή / και θέλει να ασκήσει ο ερευνητής στις συνθήκες διεξαγωγής της έρευνας. Οι προσπάθειες του ερευνητή εστιάζονται στον έλεγχο των «τρίτων» παραγόντων οι οποίοι εμπλέκονται και αφενός νοθεύουν τα περιγραφικά χαρακτηριστικά, αφετέρου μας δυσκολεύουν να καθορίσουμε κατά πόσον η σχέση μεταξύ των μεταβλητών είναι αιτιώδης ή ετεροκαθοριζόμενη συμμεταβολή και αν η σχέση είναι αιτιώδης, στο να καθορίσουμε ποια μεταβλητή είναι το αίτιο και ποια το αποτέλεσμα.
Τα κυριότερα είδη ερευνητικών προσεγγίσεων είναι η διερευνητική – περιγραφική προσέγγιση, η πειραματική προσέγγιση, η σύγκριση διαφορικών ομάδων (Ex post facto research) και η συναφειακή προσέγγιση.
Στη διερευνητική – περιγραφική προσέγγιση έχουμε την καταγραφή των διαφόρων εκφάνσεων ενός φαινομένου, καθώς και την αναζήτηση και τον εντοπισμό διαφαινόμενων γενικών τάσεων και πιθανών σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών του ερευνητικού προβλήματος.
Στην πειραματική προσέγγιση προσδιορίζουμε μεταβλητές για τις οποίες έχουμε ξεκαθαρίσει ποια αναμένουμε να είναι η ανεξάρτητη (αίτιο) και ποια η εξαρτημένη (αποτέλεσμα), ορίζουμε για την ανεξάρτητη μεταβλητή τουλάχιστον δύο τιμές – επίπεδα, σχηματίζουμε τόσες ομάδες υποκειμένων όσες και οι καταστάσεις του πειράματος (τουλάχιστον δύο), οι οποίες είναι «ισοδύναμες», δηλαδή καθόλα όμοιες μεταξύ τους, αφήνουμε σε κάθε ομάδα να επιδράσει μία από τις καταστάσεις του πειράματος και συγκρίνουμε με μία κατάλληλη στατιστική μέθοδο τις μετρήσεις της εξαρτημένης μεταβλητής μεταξύ των διαφόρων ομάδων.
Στη σύγκριση διαφορικών ομάδων (Ex post facto research) έχουμε αρχικά τον εντοπισμό δύο ομάδων υποκειμένων οι οποίες αποδεδειγμένα διαφέρουν ως προς μία μεταβλητή (διαφορική) και στη συνέχεια τον καθορισμό κατά πόσο αυτές οι δύο μεταβλητές διαφέρουν ως προς μία άλλη μεταβλητή (συγκρινόμενη).
Στη συναφειακή προσέγγιση γίνεται προσπάθεια να μελετήσουμε τις σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών, χρησιμοποιώντας ως μέσο τους αριθμητικούς δείκτες συνάφειας, οι οποίοι ποσοτικοποιούν (εκφράζουν αριθμητικά) το βαθμό της συμμεταβολής των μεταβλητών. Οι ποσοτικές μέθοδοι που βασίζονται σε δειγματοληπτική έρευνα με ερωτηματολόγιο, προσφέρουν τη δυνατότητα στον ερευνητή να προσεγγίσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού για τον έλεγχο συγκεκριμένων υποθέσεων ή ερωτημάτων.
Για να καταλήξει ο ερευνητής σε έγκυρα και γενικεύσιμα για τον πληθυσμό της έρευνας αποτελέσματα, δύο είναι τα βασικά ζητήματα στα οποία πρέπει να εστιάσει:
α) Στη συλλογή ενός αντιπροσωπευτικού, μη μεροληπτικού και ικανού μεγέθους δείγματος για τον υπό μελέτη πληθυσμό και
β) Στην επιλογή ή τη διαμόρφωση ενός κατάλληλου για την έρευνα ερωτηματολογίου.
Τα στάδια εκπόνησης μιας ποσοτικής ερευνητικής προσέγγισης είναι
1) Αρχική έρευνα ή Έρευνα πιλότος (Πιλοτική έρευνα) (Pilot research).
Προτού ο ερευνητής προχωρήσει στην έρευνα πεδίου (συμπλήρωση των ερωτηματολογίων) θα πρέπει να ελέγξει το ερωτηματολόγιο σε ένα περιορισμένο δείγμα, το οποίο συνήθως επιλέγεται με τη μέθοδο του διαθέσιμου δείγματος. Σε αυτό το στάδιο θα εντοπισθούν ασάφειες, μη κατανοητοί όροι, δυσκολία στην επιλογή απάντησης ιδιαίτερα στις κλειστές ερωτήσεις όπου οι απαντήσεις είναι προκαθορισμένες κλπ και θα οριστικοποιηθεί το ερωτηματολόγιο.
2) Έρευνα πεδίου
Σε αυτό το στάδιο συμπληρώνονται τα ερωτηματολόγια. Η συμπλήρωση δεν πρέπει να έχει πολύ μεγάλη διάρκεια, ιδιαίτερα σε θέματα που μεταβάλλονται με το χρόνο. Αν αλλάξουν ορισμένα δεδομένα πολλές φορές αλλάζουν και οι απαντήσεις του δείγματος και υπάρχει δυσκολία στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
3) Στατιστική επεξεργασία στοιχείων
Τα δεδομένα που συλλέγονται από τα ερωτηματολόγια κωδικοποιούνται συνήθως με το στατιστικό πακέτο SPSS (Statistical Package for Social Sciences) και γίνεται παρουσίαση, ανάλυση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
To ελεύθερο ισοδύναμο λογισμικό του SPSS είναι το PSPP.
4) Ερμηνεία αποτελεσμάτων – Συγγραφή τελικής έκθεσης
Από τη στιγμή που το ερωτηματολόγιο έχει σχεδιασθεί σωστά, το δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό, οι ερωτήσεις έχουν γίνει κατανοητές από τους ερωτώμενους και το ερωτηματολόγιο έχει συμπληρωθεί σωστά, τα αποτελέσματα της έρευνας θεωρούνται έγκυρα και αντιπροσωπευτικά της υπό μελέτη ομάδας. Με βάση τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης, μπορεί να γίνει ερμηνεία του φαινομένου που μελετήθηκε και να εξαχθούν γενικεύσιμα συμπεράσματα.
1) Σημειώσεις μαθήματος
Κορρές Κ. (2017). Μεθοδολογία έρευνας για τους σκοπούς ΣυΕΠ. ΑΣΠΑΙΤΕ, ΠΕΣΥΠ.pdf
2) Σημειώσεις Στατιστικής ανάλυσης με τη χρήση του SPSS
3) Παραδείγματα γνωστικών ερωτηματολογίων (προ - τεστ και μετά - τεστ) και ερωτηματολογίων διαθέσεων
Pre questionnaire Example (Kyriazis, Psycharis, Korres,2009)
Post questionnaire Example (Kyriazis, Psycharis, Korres,2009)
4) Παράδειγμα αρχείου δεδομένων του SPSS